Τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» συνδέθηκαν άρρηκτα με την αντίσταση στη δικτατορία και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα μουσικά και ποιητικά έργα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, που γεννήθηκε μέσα στα σκοτεινά χρόνια της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974).
Πρόκειται για μία μοναδική συνεργασία δύο κορυφαίων δημιουργών, του συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και του ποιητή Γιάννη Ρίτσου, που κατάφεραν, παρά τις αντίξοες συνθήκες της εποχής, να δημιουργήσουν ένα έργο – σύμβολο αντίστασης και ελπίδας.
Η ιστορία της δημιουργίας, της ηχογράφησης και της κυκλοφορίας του έργου αντικατοπτρίζει το πνεύμα αντίστασης της εποχής, ενώ η διαχρονική του απήχηση μαρτυρά τη βαθιά καλλιτεχνική και ιστορική αξία του.
Ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε το μουσικό έργο «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» βασισμένος στην ομώνυμη ποιητική συλλογή του Γιάννη Ρίτσου, που γράφτηκε κατά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα.
Τα 18 αυτά τετράστιχα, γράφτηκαν από τον ποιητή μετά επιθυμία – παράκληση του μουσικοσυνθέτη, που ήθελε να μελοποιήσει ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου.
Η πρώτη έκδοση του δίσκου κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τη Μίνως Μάτσας & Υιός αμέσως μετά την πτώση της Χούντας, με βασικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα και τη συμμετοχή της Άννας Βίσση.
Ο δίσκος σημείωσε τεράστια επιτυχία και συνδέθηκε άρρηκτα με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Σύμφωνα με τη διήγηση του Γιάννη Ρίτσου, τα 16 από τα 18 τετράστιχα γράφτηκαν στις 16 Σεπτεμβρίου του 1968, όταν ο ποιητής ήταν στην εξορία στο Παρθένι της Λέρου, αφού έλαβε κρυφά μήνυμα από τον Θεοδωράκη με την παράκληση να του δώσει ανέκδοτα ποιήματα προκειμένου να τα μελοποιήσει.
Τα δυο τελευταία ποιήματα για τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» γράφτηκαν την Πρωτομαγιά του 1970.
Τα ποιήματα είναι γραμμένα στη φόρμα των δημοτικών λιανοτράγουδων, σε ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους, με πυκνό αλλά λιτό ύφος.
Η σύνθεση του δίσκου από τον Μίκη Θεοδωράκη έγινε τη διετία 1971-1973 στο Παρίσι.
Η πρώτη παρουσίαση του έργου «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» πραγματοποιήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1973 στο Royal Albert Hall του Λονδίνου, με ερμηνευτές τη Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου, Αχιλλέα Κωστούλη και τον ίδιο το συνθέτη.
Η ηχογράφηση του έργου έγινε την ίδια χρονιά στο Παρίσι και κυκλοφόρησε στη Γαλλία από την εταιρεία EMI France.
Παράλληλα το 1973, τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» ηχογραφήθηκαν και στην Ελλάδα κρυφά κατά τη διάρκεια της Χούντας, με βασικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα και τη συμμετοχή της Άννας Βίσση σε διφωνίες και δεύτερη φωνή.
Μετά την πτώση της χούντας το 1974, κυκλοφόρησε στην Ελλάδα πρώτα η έκδοση του δίσκου με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα και μετά η έκδοση με τους Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου, Αχιλλέα Κωστούλη.
Λίγους μήνες αργότερα κυκλοφόρησε και η τρίτη έκδοση του έργου, στην οποία συμμετείχαν η Μαρία Δημητριάδη, η Ελένη Βιτάλη, ο Κώστας Καμένος, ο Σταύρος Πασπαράκης και η Σάνια Κρυστάλη.
Ο Μίκης Θεοδωράκης θυμάται την ιστορία του έργου στο επίσημο σημείωμα της επανέκδοσης του δίσκου «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας».
«Νομίζω ότι στα μέσα του 1972 ήρθε ο Γιώργος Νταλάρας στο Παρίσι μαζί με τον Αχιλλέα Θεοφίλου. Θυμάμαι μία ολόκληρη ημέρα που τους έπαιζα και τραγουδούσα τα νέα μου τραγούδια και ανάμεσά τους τα «Λιανοτράγουδα»», αναφέρει.
«Τότε τα πρωτάκουσε και μαζί με την εταιρεία αποφάσισαν να τα κυκλοφορήσουν παρά την απαγόρευση. Πρέπει να σημειωθεί ότι την εποχή εκείνη ξέσπασαν τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο, οπότε η απαγόρευση της μουσικής μου από τη Χούντα, που ίσχυε πάντα, έγινε ακόμα πιο αυστηρή», εξηγεί.
«Ήταν ένα τόλμημα να ηχογραφήσουν και να κυκλοφορήσουν αυτό το έργο κάτω από τη μύτη της σπαρασσόμενης Χούντας. Γι’ αυτό κι εγώ, εξόριστος ακόμα, υποδέχτηκα αυτή την πράξη με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη. Το ίδιο εξακολουθώ να αισθάνομαι και σήμερα. Τους ευχαριστώ», προσθέτει.
Τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» είναι ένα ιστορικό και πολιτιστικό μνημείο, αποτυπώνοντας την αγωνία, την ελπίδα και την αντίσταση του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια της δικτατορίας.
Σήμερα, τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» παραμένουν επίκαιρα και συγκινούν το κοινό. Υπενθυμίζουν την αξία της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της αντίστασης σε κάθε μορφή καταπίεσης.
Η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου συνεχίζουν να εμπνέουν και να συγκινούν, αποτελώντας ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της ελληνικής μουσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
